काठमाडौं ।

एउटा रूसी लोककथा छ। एकजना धनी जागिरदार थियो, गाउँका अरु गरीब थिए। जागिरदार यति लोभी थिए की कसैलाई एक गिलास पानी दिन पनि आफ्नो ज्यान बलिदान दिए बराबर गाह्रो मान्थे । एक दिन जागिरदारको घरमा खानेकुरा खाएर देखाइदिने बाजी चल्यो।

एउटा किसानले भन्यो,‘म जागिरदारको घरमा खाना खान सक्छु।’ त्यसमा दोस्रो किसानले भन्यो,‘यो असम्भव छ।’ त्यसपछि पहिलो बोल्यो,‘मैले यदि जागिरदारको घरमा खाना खाएँ भने तिम्रो घोडा मेरो हुनेछ र यदि सकिँन भने वर्षभर सित्तैमा तिम्रो खेतमा काम गर्छु।’

बाजी जित्छु भन्ने किसान भोलिपल्ट आफ्ना साथीहरूसँग जागिरदारलाई भेट्न पुग्यो र नजिकै बस्यो। यताउता कुराकानी सुरु भयो, केहीबेरमा बिस्तारै उठ्यो र गएर जागिरदारको कानमा फुसफुसाउँदै भन्यो– ‘हजुरसँग मलाई केही सोध्न मन लाग्यो।’ त्यसमा जगिरदारले सोध्यो–‘के हो ?’ त्यसपछि किसानले आफ्नो टोपी फुकालेर जागिरदारको अगाडिराख्योर कानमा भन्यो– ‘हजुर, मेरो यो टोपी बराबरको सुनको इन्गट (इँटाजत्रै ढिक्का)को मूल्य कति होला?’

‘सुन’ सुन्ने बित्तिकै जागिरदारको कान ठाडा भए। सोच्न थाल्यो– यो किसानले यति ठूलो सुनको पिण्ड कहाँबाट पायो ? पक्कै उसले खेतमा काम गर्दा कतै गाडेको सुन भेटेको होला, त्यसैले सोधिरहेको छ। मैले उसबाट त्यो सुनको इन्गट लिनु पर्छ।

उसले किसानलाई भन्यो– ‘म अहिले भन्छु, तबसम्म चुपचाप बस।’ त्यसमा किसानले भने– ‘ठिक छ हजुर, तबसम्म म घर पुगेर आउँछु। भोक लागेको छ, खाना खाइसकेपछि सोध्छु।’ लोभी जागिरदारले भने– ‘भोक लागेको छ भने घर जानु पर्दैन, मेरो घरमै खाए हुन्छ।’ उसले आफ्नो कामदारलाई राम्रो खाना खुवाउन भन्यो। खानेकुरा अगाडि आइपुग्यो। यो देखेर बाँकी किसानहरु अचम्ममा परे– उसले जागिरदारको कानमा के भन्यो कि आफ्नो घरमा सम्मानपूर्वक खाना खुवाइरहेको छ ?

कृषकले पेटभर खाना खायो र अन्तमा डकारेर उठ्यो । निस्कनुअघि जागिरदारलाई नमस्कार भन्यो। तब जागिरदारले भन्यो– ‘त्यो सुनको इन्गट देखाउ।’ तब किसानले भन्यो– ‘कुन ? मसँग त्यस्तो कुनै इन्गट छैन । म त केवल आफ्नो ज्ञान बढाउन जान्न चाहन्छु।’

जागिरदार जंगियो । उसलाई आफ्नो घरबाट बाहिर लखेट्यो । आफ्नो चतु¥याइँले किसानले लोभी जागिरदारको घरमा मिठो परिकार मात्रै खाएन, सर्तअनुसार साथीको घोडा पनि जित्यो। सुन हाम्रो जीवनमा यसरी गाँसिएको छ कि तपाईले यससँग सम्बन्धित लोककथाहरू धेरै पाउनुहुनेछ। विवाह होस् वा अन्य कुनै पनि सिजन, सुनमा लगानीलाई प्रायः लाभदायक सौदा मानिन्छ।

भर्खरै भारतका पाँच राज्यमा चुनावी नतिजा आएपछि शेयर बजारमा ठूलो उछाल आएको छ । धितोपत्र बजारमा उकालो लागेसँगै सुनको कारोबार मूल्य पनि कीर्तिमानी स्तरमा पुगेको छ । विश्वमा बढ्दो मुद्रास्फीति, स्टक बजारको उतारचढाव र अनिश्चितताका बीचमा लगानीकर्ताहरू प्रायः आफ्नो पोर्टफोलियोको बारेमा चिन्तित हुन्छन्।

यस्तो अवस्थामा सुनमा लगानी गर्नु राम्रो विकल्प हो, जुन मुद्रास्फीतिविरुद्ध बलियो पर्खाल बनेको छ । सुनमा लगानी गर्ने सही विज्ञान नभए पनि अन्य लगानीभन्दा यो राम्रो हो। लगानीकर्ताहरूका लागि सुन किन महत्वपूर्ण छ भनी हामी तपाईंलाई बताउँछौं। भारतका आर्थिक विज्ञ जितेन्द्र सोलंकीका अनुसार सुन यस्तो विशेष धातु हो कि यसलाई अन्य सम्पत्तिसँग तुलना गर्न सकिँदैन। वास्तवमा, सुन र डलर बीच गहिरो सम्बन्ध छ।

अर्थात् डलरको भाउ घटेपछि सुनको भाउ आकाश छुन थाल्छ । लगानीकर्ताहरू सुनमा धेरै विश्वास गर्छन् किनभने जब जब डलरको मूल्य घट्छ वा घट्न थाल्छ, यो सुन हो जसले लगानीकर्ताहरूको डुंगा चलाउँछ।

सुनले लगानीकर्तालाई आर्थिक सुरक्षा प्रदान गर्दछ, उसको प्रतिष्ठा कायम राख्छ र मुद्रास्फीतिविरुद्ध ढाल बनेर कठिन समयमा सँगै खडा हुन्छ। जब तपाइँ आफ्नो पोर्टफोलियो बहुरंगी बनाउनुहुन्छ वा अझ रंगीन बनाउन चाहनुहुन्छ अर्थात सेयर बजारमा विविधिकरण गर्न चाहनुहुन्छ भने शुद्ध सुन तपाईंको साथमा हुन्छ। यसलाई स्टक वा बन्ड जस्ता अन्य सम्पत्तिहरूसँग तुलना गर्न सकिँदैन। त्यसैले सुनलाई सुरक्षित सम्पत्ति भनिन्छ।

सामान्यतया, जब बजार भाँचिन्छ वा विघटन हुन्छ, सुनले तपाईंलाई दृढतापूर्वक समात्छ र तपाईंलाई बजारसँग गिर्न दिँदैन। यस्तो बेला सुनको भाउ बढ्छ। यदि सुन, चाँदी वा अन्य बहुमूल्य धातुहरू आफूसँग छन् भने जोखिम घटाएर तपाईंको पोर्टफोलियोलाई बलियो बनाउन सक्छ।

वास्तवमा, कुनै पनि सम्पत्तिमा लगानी गर्दा दिइएको अवधिमा सकारात्मक वा नकारात्मक प्रतिफल दिन सक्छ। वास्तविकता यो हो कि एक विविध पोर्टफोलियोले विरलै प्रतिफल दिन्छ। बढी जोखिम लिएर मात्र उच्च प्रतिफल प्राप्त गर्न सकिन्छ।

सुनमा लगानी गर्ने उपयुक्त समय कुन ?
गोल्डसिल्भरको रिपोर्ट अनुसार सुनमा लगानी गर्ने कुनै विज्ञान छैन। तर, सबैभन्दा राम्रो समय जनवरी, मार्च र अप्रिलको शुरुवात हो। यसपछि, यो समय जुनदेखि जुलाईको शुरुमा आउँछ। बुलियन डिलर एण्ड सर्भिसेज कम्पनीले सन् १९७५ देखि २०२१ सम्म हरेक दिन सुनको मूल्यका आधारमा यो मूल्यांकन गरेको हो।

ऐतिहासिक रूपमा पनि सुनको मूल्य कुनै पनि क्यालेन्डर वर्षको जनवरीमा सबैभन्दा कम हुन्छ। यस्तो अवस्थामा सुनमा लगानी गर्ने सोचमा हुनुहुन्छ भने नयाँ वर्षमा गर्नु राम्रो हुन्छ र त्यसका लागि तयार रहनुपर्छ, किनभने नयाँ वर्ष आउन केही दिन मात्रै बाँकी छ।

पोर्टफोलियो रणनीति कसरी बनाउने?
यदि तपाईं आफ्नो पोर्टफोलियो सुधार गर्न र एक लगानीकर्ताको रूपमा मुद्रास्फीतिविरुद्ध आफ्नो पोर्टफोलियो स्थिर गर्न चाहनुहुन्छ भने सुनमा लगानी गरेर राम्रो दीर्घकालीन प्रतिफल प्राप्त गर्न सक्नुहुन्न। हो, यो साँचो हो कि धेरै वित्त विज्ञहरूले तपाईको पोर्टफोलियोमा सुनको लगानीको हिस्सा ५ देखि १० प्रतिशत हुनुपर्छ भन्ने विश्वास गर्छन्।

कुन उमेरका मानिसले सुनमा लगानी गर्नु राम्रो ?
आर्थिक विज्ञ जितेन्द्र सोलंकी युवाका लागि लगानीका लागि सुन राम्रो विकल्प हुनसक्ने बताउँछन्। सामान्यतया, युवा लगानीकर्ताहरू सेवानिवृत्तिबाट टाढा छन्, त्यसैले तिनीहरू बढी जोखिम लिन सक्ने स्थितिमा हुन्छन्। अर्कोतर्फ, पुराना लगानीकर्ता र स्थिर आम्दानीमा भर परेकाहरू जोखिम लिनबाट जोगिन्छन्। उनीहरूले घरजग्गा, निक्षेप प्रमाणपत्र र ऋणपत्र आदिमा लगानी गरेर बढी नाफा कमाउँछन्। सुनमा लगानी गर्न उमेरले फरक पार्दैन, किनकी जब सेयर बजार डगमगाउँछ, सुनले तपाईको डुंगालाई जोगाउँछ।

नेपाली बजारमा उच्च मूल्य
गत सोमबार अर्थात् मंसिर १८ गते नेपाली बजारमा सुनको कारोबार मूल्य सर्वाधिक रह्यो । उक्त दिन सुन प्रति तोला १ लाख २१ हजार ६ सय पुग्यो । तपाई आफ्नो उमेरका हिसाबले सम्झन सक्नुहुन्छ पहिलोपल्ट भाउ थाहा पाउँदा कसरी तोला थियो सुन ? आज यस्तरी बढ्दा तपाईका साथमा भएकाको मूल्यांकन कति छ ?

बितेका चार दिनमा मूल्यमा उत्पात घटबढ भएको मान्न सकिँदैन । किनभने बिहीबार सुन प्रति तोला १ लाख १८ हजार ६ सय रुपैयाँ रह्यो ।यो भनेको ३ हजार मात्रै घटेको हो। सुन तोलाको १ लाखबाट उकालो लाग्नु नै धेरैका लागि विस्मयकारी हो।

मूल्य उकालो लागेका बेला सुनमा लगानी जहिल्यै जोखिमको हुने गरेको छ। किनभने घटेका बेला तपाईले बेच्दा लगानी उठाउन सक्नुहुन्न। बढेका बेला तपाईको लगानीको धेरै गुणा फाइदा पाउन सक्नुहुन्छ। त्यसैले लगानीका लागि उपयुक्त समय पर्खिनु उत्तम हुन्छ।